غذا و کشاورزی

نفوذ فناوری‌های تحول‌آفرین در کشاورزی ایران شتاب می‌گیرد

بخش کشاورزی در جهان یکی از مهم ترین بخش های اقتصادی است که به شکل مستقیم با امنیت غذایی و سلامت جامعه در ارتباط است و از نقش بسیار مهم در توسعه و استقلال کشورها برخوردار است.

حوزه ای بسیار حساس که گاه از سوی کشورهای سلطه جو به عنوان یک اهرم و حربه برای اعمال فشار بر سایر کشورها برای پیشبرد امیال سیاسی نیز استفاده می شود اما متاسفانه با وجود رسوخ انواع و اقسام فناوری ها به حوزه های مختلف از جمله صنعت، بهداشت و سلامت و خدمات این بخش در ایران هنوز در مواردی به شکل سنتی اداره می شود و این خود علاوه بر افزایش ضایعات، بهره وری دراین بخش را نیز تحت تاثیر قرار داده و بخش کشاورزی با توجه به منابع محدود آبی کشور هنوز با وضعیت ایده آل خود فاصله چشمگیری دارد.

امنیت غذایی و حوزه کشاورزی همواره مورد تاکید رهبر معظم انقلاب نیز بوده است، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سخنان نوروزی در سال ۱۴۰۱ فرمودند: «متأسفانه بخش کشاورزی از عرصه‌ دانش‌بنیان یک مقداری دورتر از بخش های صنعت و خدمات و مانند اینها است. اگر ما در کشاورزی، شرکت های دانش‌بنیان را افزایش بدهیم و دانش را در مسئله‌ کشاورزی به‌کارگیری کنیم، می توانیم در امر اصلاح بذر ـ که خیلی در تولید محصول کشاورزی مهم است ــ در مورد آبیاری نوین، در مورد شیوه‌های جدید تولید، در مورد بهره‌وری بهتر از آب و خاک ــ که آب و خاک دو محصول ارزشمندند که قبلاً هم اشاره کردیم ــ می توانیم حدّاکثر استفاده را بکنیم، بهره‌وری‌مان را افزایش بدهیم و اینها را اصلاح کنیم.»

معاونت علمی، فناوری واقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در دوره جدید مدیریتی خود در دولت مردمی با راه اندازی «ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی» و تدوین سندی جامع با رویکرد توسعه زیست‌بوم نوآوری، فناوری و توسعه بازار اقتصاد دانش‌بنیان در حوزه غذا و کشاورزی ذیل سند شورای عالی انقلاب فرهنگی و برنامه‌ریزی دقیق برای اجرای آن، عزم خود را جزم کرده ضمن افزایش دانش بنیان های این بخش، نفوذ حداکثری انواع و اقسام فناوری های کاربردی در حوزه کشاورزی را گسترش دهد.

در این زمینه با دکتر ارژنگ جوادی قائم مقام ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری که مدتی هم در وزارت جهاد کشاورزی سکانداری معاونت پژوهش و فناوری سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (تات) را نیز عهده دار بوده است به گفت و گو نشستیم.

جای خالی ستاد غذا و کشاورزی در معاونت علمی بسیار خالی بود

قائم مقام ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری در پاسخ به این سوال که اصلی ترین وظیفه ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی در مجموعه این معاونت چیست؟، اظهار داشت: جای خالی ستادی برای حوزه کشاورزی در معاونت علمی ریاست جمهوری بسیار محسوس بود، به طوریکه پیش از این امور فناورانه حوزه غذا و کشاورزی در داخل ستادهای دیگر این معاونت پیگیری می شد.

جوادی افزود: با تدبیر معاون علمی و فناوری و اقتصاد دانش بنیان رییس جمهور در اوایل سال ۱۴۰۲ ستاد جدیدی در این حوزه پایه گذاری شد و این اتفاق برای فعالان فناور حوزه کشاورزی بسیار جای امیدواری و خوشحالی داشت چراکه تکلیف آنها برای پیگیری طرح های نوآورانه خود در حوزه کشاورزی مشخص نبود و نمی دانستند به کجا باید مراجعه کنند تا اینکه این ستاد راه افتاد و فعالیت های آن به شکل رسمی از نیمه دوم ۱۴۰۲ آغاز شد.

وی همچنین در پاسخ به این سوال که آیا ستاد فعلی جایگزین ستاد گیاهان دارویی و طب سنتی که پیش از این در این معاونت فعال شده است، گفت: ستادهای معاونت علمی ریاست جمهوری در دوره جدید مدیریتی یک تغییر ماموریت داشتند که عنوان برخی ستادها یا تغییر کرد یا تفکیک یا تخصصی شدند و ستاد گیاهان دارویی همچنان به عنوان مستقل به کار خود ادامه می دهد.

قائم مقام ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری ادامه داد: هم اکنون امور مربوط به حوزه کشاورزی که پیش از این بخشی از آن در ستاد زیست، بخشی در ستاد آب و اقلیم و یک بخش هم در گیاهان دارویی بود، در ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی متمرکز شده است.

افزایش دانش بنیان ها و نفوذ فناوری به کشاورزی اصلی ترین ماموریت ستاد

جوادی در خصوص اصلی ترین ماموریت این ستاد با تاکیدبر اینکه هم اکنون در کشور ظرفیت دانش بنیانی در بخش کشاورزی بسیار بالا است، افزود: اما آنطور که باید و شاید به این ظرفیت چه در بخش کمیت وچه جهت دهی به سمت رفع چالش های حوزه کشاورزی پرداخته نشده است.

وی به سهم پایین شرکت های دانش بنیان در حوزه کشاورزی به نسبت کل دانش بنیان ها در کشور اشاره کرد و یادآور شد: تقویت زیست بوم بخش کشاورزی را یکی از ماموریت اصلی ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی اعلام کرد.

قائم مقام ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری با ذکر مثالی افزود: به عنوان مثال در زمینه بذر یک جاهایی واقعا مشکل فناورانه داشته ایم و در این بخش شرکت ها کمتر ورود کرده اند و با اشراف و تغییرات ایجاد شده در زیست بوم کشاورزی، تلاش ما در جهت دهی فعالیت های شرکت های فناور به این سمت است.

جوادی، ماموریت دیگر این ستاد را نفوذ فناوری های تحول آفرین در حوزه غذا و کشاورزی عنوان کرد.

وی گفت: در واقع برنامه ستاد کشاورزی معاونت علمی ریاست جمهوری این است که جاهایی که کشاورزی به صرفه و اقتصادی است از فناوری های نوین و تحول آفرین استفاده تا منجر به حداکثر بهره وری شود.

سهم ناچیز ۵ درصدی کشاورزی از کل دانش بنیان ها

عضو هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی(تات) در پاسخ به این سوال که طبق آخرین آمار تعداد شرکت های دانش بنیان حوزه کشاورزی چه تعداد است و چه برنامه ای برای افزایش سهم دانش بنیان ها در این حوزه دارید، اظهار داشت: تعداد شرکت های دانش بنیان این حوزه به نسبت کل دانش بنیان ها محدود است.

جوادی تصریح کرد: اگر سهم شرکت های کل حوزه دانش بنیان را نزدیک به ۱۰ هزار شرکت در نظر بگیریم سهم بخش کشاورزی در خوشبینانه ترین حالت ۵ درصد یعنی بین ۴۷۰ تا ۵۰۰ شرکت در بخش کشاورزی و غذا فعالیت می کنند.

وی افزود: درصد دانش بنیان ها کشاورزی هم اکنون نسبت به سایر حوزه های اقتصادی کشور پایین است بنابراین از نظر کمیت عقب هستیم اما رشد دانش بنیان ها در طول چهارسال گذشته بسیار مناسب بوده و رشد ۵۰ درصدی را تجربه کرده است و از حدود ۲۷۰ شرکت به حدود ۵۰۰ شرکت افزایش یافته است.

عضو هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی(تات) درعین حال معتقد است: ظرفیت دانش بنیان های بخش کشاورزی درکشور بسیار فراتر و بالاتر از این عدد فعلی است.

جوادی همچنین درخصوص توزیع فعالیتی دانش بنیان ها در حوزه کشاورزی تصریح کرد: حدود ۷۷ درصد شرکت های فعال دانش بنیان در حوزه کشاورزی، حدود ۱۸ تا ۲۰ درصد از این شرکت ها درحوزه صنایع غذایی و حدود ۳ درصد هم در حوزه منابع طبیعی مشغول به کار هستند.

وی ادامه داد: حال اگر به زیرحوزه های کشاورزی متمرکز شویم، تقریبا تجمع بیشتر فعالیت های دانش بنیان ها در حوزه باغبانی است و آن هم بیشتر به سمت کشت بافت نهال و حدود ۱۸ تا ۲۰ درصد آبزی پروری و حدود ۱۸ درصد فعالیت ها نیزبه سمت دام و طیور است.

جای خالی دانش بنیان ها در نهاده های دامی، سموم و آفات و واکسن

قائم مقام ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری همچنین گفت: اتفاقا در بخش هایی از کشاورزی که کشور وابسته به خارج است و محصولات وارداتی است، تعداد شرکت های دانش بنیان در آنجا کمتر است.

جوادی افزود: به عنوان مثال حجم زیادی از نهاده های دامی، سموم و آفات و واکسن های مربوط به دام و طیور وارداتی است و حدود ۱۰ درصد از دانش بنیان های حوزه کشاورزی در این بخش ها مشغول به فعالیت هستند.

وی همچنین اظهار داشت: در حوزه بذر و زراعت به خصوص هسته های اولیه فناورانه و و مکانیزاسیون تعداد کمی شرکت دانش بنیان فعال هستند و شاید به تعداد انگشت های یک دست هم نمی رسند.

عضو هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی(تات) با یادآوری وجود زیرلایه های مختلفی در حوزه کشاورزی از جمله باغبانی، زراعت، دام و طیور، شیلات و آبزیان و منابع طبیعی و آب و خاک و اینکه توزیع شرکت های دانش بنیان توزیع متوازنی نیست، افزود: در باغبانی با اینکه فعالیت ما خوب است اما همان هم متمرکز در کشت بافت است، در زراعت، گیاه پزشکی و بیماری ها از نظر تعداد فعالیت شرکت های دانش بنیان بسیار ضعیف هستیم.

فناوری های تحول زا در حوزه کشاورزی با سند امنیت غذایی

جوادی در ادامه در پاسخ به این سوال که با توجه به اینکه یکی از ماموریت های ویژه معاون علمی و فناوری رییس جمهور برای این ستاد، تدوین سند جامع با رویکرد توسعه زیست‌بوم نوآوری، فناوری و توسعه بازار اقتصاد دانش‌بنیان در حوزه غذا و کشاورزی و برنامه‌ریزی دقیق برای اجرای آن بوده، هدف اصلی از تدوین این سند چیست و قرار است با تدوین آن چه مشکلاتی در این حوزه مرتفع شود و این سند در چه مرحله ای است ،‌اظهار داشت: واقعیت این است که سند جامعی توسط یک تیم بسیار قوی و متخصص ذیل سند جامع امنیت غذایی شورای عالی انقلاب فرهنگی در ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی تدوین شد.

وی با بیان اینکه سند تدوین شده در شورای عالی انقلاب فرهنگی به دلیل ماهیت و کلان نگری به ریزفناوری های امنیت غذایی ورودی نداشته است، افزود: به عنوان مثال هنگامی که به بذر یا حوزه مثلا گندم در سند اشاره شده که چه چیزهایی مورد نیاز است، آورده ارقام جدید گندم، اما به صورت مشخص اعلام نشده ارقام جدید گندم چیست و منظور چیست، آیا منظور ارقام جدید گندم از نظر مقاومت به خشکی است، یا بیماری، کم آبی یا هیبریدی یا پروتئین بالا، مشخص نشده منظور کدام است؟

قائم مقام ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری ادامه داد: یا وقتی در سند امنیت غذایی شورای عالی انقلاب فرهنگی به محصول برنج اشاره شده، گفته شده تجهیزات مکانیزاسیون برنج، حال باید دید که منظور ماشین نشاء کار است یا برداشت و اگر نشاء کار است منظور اتومات است یا نیمه اتومات و اگر اتومات است دو ردیفه است یا چهار ردیفه؟

جوادی گفت: بنابراین ما در ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری تصمیم گرفتیم ذیل سند اصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی، یک سند تکمیلی و مجزا برای فناوری های تحول زا در حوزه امنیت غذایی تدوین کنیم، فناوری های تحول زا فناوری هایی هستند که می توانند بر اساس نوآوری های جدیدی که در دنیا به کار می رود تحول ایجاد می کنند.

وی افزود: برنامه ما هم در تدوین این سند این است که نه آرمانی بلکه تمام فناوری ها و روش های نتیجه بخش در حوزه کشاورزی که هنوز در کشورمان به آن ورود نکرده ایم را رصد و شناسایی کنیم.ژ

عضو هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی ادامه داد: به عنوان مثال دستیابی و استفاده از فناوری هایی همچون پلاسما، لیزر و یا هوشمندسازی بخش کشاورزی از جمله کنترل از راه دور، رباتیک در دستور کار ستاد غذا و کشاورزی معاونت علمی ریاست جمهوری است.

جوادی همچنین اظهار داشت: حال استفاده و اجرای هرکدام از این فناوری ها در ایران ممکن است نیازمند یک کار مطالعاتی و پژوهشی بصورت پایلوت و نمونه سازی باشدو یا نه مستقیما برویم سمت اجرای فناوری مورد نظر در کشور، در این سند به دنبال این هستیم که این محورها را مشخص کنیم و شرکت های فناور را بر حسب توانمندی و تخصص به سمت بخش های مختلف کشاورزی جهت دهی، هدایت کنیم و برای آنها ماموریت تعریف کنیم.

وی تصریح کرد: بنابراین به دنبال آن هستیم که با استفاده از سند جامع تدوین شده برای شرکت های دانش بنیان حوزه کشاورزی در زیرحوزه های مربوطه همچون زراعت، باغبانی، دام و طیور در لبه فناوری های روز دنیا ماموریت تعریف و ضمن حمایت های لازم آنها را جهت دهی کنیم.

حوزه کشاورزی بستر مناسب مردمی سازی اقتصاد دانش بنیان

قائم مقام ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش بنیان ریاست جمهوری با بیان اینکه چهارچوب سند آماده شده و با جمع آوری نظرات کارشناسانه متخصصان حوزه کشاورزی هم اکنون در حال ورود به ریز فناوری های مورد نیاز در کشاورزی هستیم، اظهار امیدواری کرد پس از گذشت مدت کوتاهی و در آینده نزدیک این سند منجر به ایجاد تحولات بسیار مناسب در حوزه کشاورزی شود و رسوخ فناوری های تحول زا در حوزه کشاورزی کشور را بدنبال داشته باشد.

جوادی در ادامه با یادآوری شعار امسال و منویات رهبر فرزانه انقلاب در مردمی سازی اقتصاد کشور، حوزه کشاورزی را بستر مناسب و مستعد مردمی سازی اقتصاد دانش بنیان دانست.

وی تاکید کرد: در حوزه کشاورزی بسیار راحت می توان مشارکت مردم را در تولید افزایش داد، البته به شرط نفوذ هرچه بیشتر دانش و فناوری که نتایج بسیار مطلوبی را هم بدنبال خواهد داشت.